17 listopada przypada Światowy Dzień Rzucania Palenia. To świetne okazja do zerwania z paskudnym nałogiem zwłaszcza, że nie palenie jest nie tylko modne, ale przede wszystkim służy naszemu zdrowiu i dobremu samopoczuciu.
„Rzucanie palenia jest łatwe. Sam zrobiłem to już kilkanaście razy” – Mark Twain
„Palenie tytoniu powoduje raka”, „Palenie tytoniu powoduje choroby serca”, „Palenie poważnie szkodzi Tobie i osobom w Twoim otoczeniu” czy wprost: „Palenie zabija”. Każdy palacz zna te komunikaty na pamięć. Na większości z nich nie wywierają one jednak żadnego wrażenia, są irytującym drobiazgiem, który najlepiej zignorować.
Dlaczego? Cóż, przede wszystkim dlatego, że te ostrzeżenia odnoszą się do odległej przyszłości, podczas gdy zapalony papieros przynosi efekty natychmiast. Spójrzmy prawdzie w oczy – który normalny człowiek odłożyłby czekoladę gdyby ktoś powiedział mu, że jeśli ją zje, za czterdzieści lat może zachorować na raka żołądka?
Stosunek zysków do ryzyka wydaje się większości początkujących palaczy opłacalny. Jest to z ich strony trochę irracjonalne, ale podobnie jak od przedstawicieli każdej innej grupy uzależnionych (od narkotyków, alkoholu, komputera czy pracy), umiejętność racjonalnego podejścia do nałogu jest u palaczy nader rzadko spotykaną cnotą. Palacze zabierają się za walkę z nałogiem dopiero, gdy zaczynają odczuwać jego negatywne skutki. Niestety, zazwyczaj są już wtedy fizycznie uzależnieni i ponoszą sromotną klęskę.
Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego ponad 9 milionów Polaków nałogowo pali papierosy, dewastując sobie zdrowie i narażając ojczyznę na wydatki związane z późniejszym ich leczeniem? Dlaczego większość z nich, mimo ponawianych prób, nie jest w stanie wyzwolić się z władzy nałogu?
Główną przyczyną jest, o czym wszyscy doskonale wiedzą, zawarta w tytoniu nikotyna.
Czym jest i jak działa nikotyna?
Nikotyna jest dość silną toksyną działającą na układ nerwowy. Jej dawka śmiertelna to około 50 miligramów. W niewielkich dawkach oddziałuje stymulując na ośrodkowy układ nerwowy – działa podobnie jak kokaina czy amfetamina, chociaż o wiele mniej intensywnie. Nikotyna w małych dawkach polepsza czujność, ułatwia uczenie się i zapamiętywanie. Zmniejsza napięcie mięśni. Powoduje wzmożone wydzielanie adrenaliny, co skutkuje zmniejszonym odczuwaniem głodu i bólu. Wpływa też na ilość dopaminy, „hormonu szczęścia” w mózgu, wpływając na poprawienie nastroju. Właściwości te sprawiają, że prowadzone są badania nad wykorzystaniem nikotyny w leczeniu choroby Parkinsona, choroby Alzheimera, schizofrenii, niektórych form epilepsji oraz ADHD.
Jednym słowem, krótkotrwałe skutki działania nikotyny są nader korzystne. Podobnie jak z każdym uzależnieniem, początki są przyjemne i zachęcają do sięgnięcia po więcej.
Niestety, szybko okazuje się, ze nie jest tak różowo. Nikotyna działa obkurczająco na ściany naczyń krwionośnych (w tym także naczyń wieńcowych zaopatrujących serce), zwiększa ciśnienie krwi, powoduje zaburzenia rytmu serca… Organizm bardzo szybko uzależnia się od jej działania. Palenie rozregulowuje wewnętrzne mechanizmy naszego ciała. Wkrótce okazuje się, że organizm pozbawiony dziennej dawki nikotyny zaczyna się buntować. Spada poziom dopaminy w mózgu, co owocuje zdenerwowaniem, niepokojem i przygnębieniem. Pojawiają się problemy z koncentracją, zwiększony apetyt, zmęczenie – i przemożna chęć zapalenia następnego papierosa. Siedem sekund po zaciągnięciu się dymem, nikotyna zaczyna docierać do mózgu – i objawy ustępują, jak ręką odjął. Przynajmniej na chwilę. Niestety, poziom nikotyny we krwi opada już kilkadziesiąt minut po wypaleniu papierosa – co oznacza, że znów trzeba zrobić sobie przerwę „na dymka”.
Nie to jednak jest największym problemem. Gdyby chodziło o samą nikotynę, z papierosami można by żyć – wystarczyłoby pogodzić się z wydatkiem 500 – 1000 złotych rocznie. Prawdziwym problemem są:
Pozostałe składniki dymu papierosowego
Wszystkie „pozytywne” skutki palenia papierosów palacze zawdzięczają nikotynie. Nikotyna, w ilościach wchłanianych prze organizm przy paleniu jest wprawdzie dość szkodliwa, jednak jej długoterminowe skutki ograniczają się „tylko” do blokowania niektórych receptorów w komórkach nerwowych. Nie stwierdzono, żeby miała ona zauważalne bezpośrednie działanie rakotwórcze – chociaż z drugiej strony osłabia zdolności organizmu do walki z pojawiającymi się nowotworami.
Niestety, papierosy to nie tylko nikotyna. W papierosie znajduje się ponad 4000 zidentyfikowanych substancji chemicznych, z których większość stanowi silne trucizny –o działaniu mutagennym (uszkadzające DNA), teratogennym (powodującym wady rozwojowe płodu u kobiet w ciąży) i oczywiście kancerogennym (rakotwórczym).
Oto krótka lista najbardziej szkodliwych substancji zawartych w dymie papierosowym, oprócz nikotyny:
• Aceton – Rozpuszczalnik. Jego opary są bardzo łatwo wchłaniane przez krew. Powoduje uszkodzenia kodu genetycznego i wykazuje silne działanie teratogenne.
• Amoniak – Działa drażniąco na błony śluzowe.
• Arsen –Trucizna stosowana jako popularna trutka na szczury i inne gryzonie. Sole arsenu są silnie toksyczne i rakotwórcze.
• Benzopiren – Węglowodór aromatyczny, wykazuje silne działanie rakotwórcze. Gromadzi się w płucach.
• Chlorek winylu – Uszkadza wątrobę, powoduje powiększenie śledziony i zmiany we krwi. Następstwem może być nowotwór wątroby (naczyniako – mięsak).
• Ciała smołowate – Są odpowiedzialne za powstawanie nowotworów złośliwych u człowieka.
• Cyjanowodór – Kwas pruski. Bardzo silnie trujący, używany przez hitlerowców w komorach gazowych.
• Dioksyny – Najbardziej rakotwórcze związki znane człowiekowi. Są silnie toksyczne, ponadto powodują trądzik chlorowy.
• Fenole – Niszczą rzęski nabłonka wyściełającego oskrzela pozbawiając organizm ochrony przed wdychanymi bakteriami i wirusami.
• Formaldehyd – Związek stosowany m.in. do konserwacji preparatów biologicznych i składnik preparatów dezynfekcyjnych i biobójczych. Rakotwórczy.
• Kwas octowy
• Kwas siarkowy
• Kadm – Metal ciężki, jest niezwykle toksyczny (wielokrotnie bardziej niż arsen). Ma działanie kancerogenne, uszkadza nerki, powoduje anemię i osteoporozę. U mężczyzn wywołuje raka jąder.
• Metanol – Trucizna, powoduje ślepotę.
• Piren – Silnie rakotwórczy, uszkadza DNA i może prowadzić do bezpłodności lub uszkodzeń płodu.
• Polon – Radioaktywny metal.
• Smoły tytoniowe – Substancje rakotwórcze, osadzają się w płucach jako brązowa, gęsta maź. Powodują przede wszystkim raka płuc, ale też raka wątroby, krtani i pęcherza.
• Tlenki azotu – Bardzo toksyczne, w kontakcie z wodą tworzą silnie żrący kwas azotowy. Niemal cały wdychany dwutlenek azotu jest zatrzymywany w płucach.
• Tlenek węgla (czad) – Trucizna, znana jako „cichy zabójca”. Atakuje układ krwionośny i ośrodkowy układ nerwowy. Działa zmniejszając zawartość tlenu we krwi, co prowadzi, między innymi, do upośledzenia pracy serca i powoduje uszkodzenia mózgu.
• Toluen – Rozpuszczalnik. Szybko przenika do krwi i jest rozprowadzany po całym organizmie. Uszkadza ośrodkowy układ nerwowy.
Organizm palacza na co dzień narażony jest na działanie tych substancji, więc nie jest niczym zaskakującym, że większość palaczy prędzej czy później zostanie dotknięta przez:
Choroby związane z paleniem
Większość z tych chorób jest bardzo trudna do wyleczenia lub wręcz nieuleczalna. Statystyki pokazuję, że co dziesięć sekund na świecie ktoś umiera na choroby wywołane paleniem.
Zdecydowana większość chorób wywoływanych paleniem to choroby przewlekłe. Nie zabijają od razu, ale sprawiają, że dotknięta nimi osoba męczy się przez wiele lat. Co więcej, nie da ich się całkowicie wyleczyć – jeśli ktoś zachoruje, to nawet jeśli uda mu się przeżyć, do końca życia będzie odczuwać ich skutki. Co więcej płuca palacza starzeją się dwa lub trzy razy szybciej niż płuca osoby niepalącej.
Trzy najgroźniejsze i najczęściej spotykane choroby wywołane przez papierosy to choroba wieńcowa (prowadząca do zawału serca), Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc i oczywiście rak płuc.
Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc
Mianem POChP określa się jednoczesne występowanie dwóch znanych chorób – przewlekłego zapalenia oskrzeli i rozedmy płuc. POChP to choroba przewlekłą, co więcej, nieleczona prowadzi do przedwczesnej śmierci – rocznie umiera na nią ponad czternaście tysięcy Polaków, co stawia ją na trzecim miejscu wśród najczęstszych przyczyn śmierci – plasuje się zaraz po chorobach serca i nowotworach. U 90% chorych, POChP jest spowodowana przez papierosy.
Choroba rozwija się bardzo wolno, trwa całe lata, zanim jej objawy staną się widoczne. Najpierw pojawia się poranny kaszel. Po kolejnych kilku latach palenia chory zaczyna odczuwać duszności. Z biegiem czasu uczucie duszności zaczyna występować stale, uniemożliwiając podejmowanie nawet lekkiego wysiłku.
Dym tytoniowy powoli, lecz nieodwracalnie niszczy pęcherzyki płucne (odpowiedzialne za wchłanianie tlenu do krwi), jeden po drugim. Proces ten przebiega powoli i w trudny do zauważenia sposób, ale niezahamowany kończy się śmiercią z powodu niewydolności oddechowej. Chorzy w najpóźniejszym stadium choroby są stale przykuci do łóżka i muszą stale oddychać tlenem.
POChP jest chorobą uleczalną tylko jeśli rozpozna się ją wcześnie, zanim pojawią się duszności podczas wysiłku. Jedynym sposobem powstrzymania postępów choroby całkowite zaprzestanie palenia. Niestety, wielu chorych dobrowolnie rezygnuje z tej szansy.
Choroba wieńcowa
Palenie papierosów wiąże się z podwyższeniem ciśnienia krwi i przyśpiesza akcję serca. Zwiększone obciążenie mięśnia sercowego wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na tlen – co biorąc pod uwagę, że płuca osoby palącej są znacznie mniej wydolne, prowadzi do chorób serca. Pozbawione tlenu serce ulega uszkodzeniom – pojawia się ostry, przeszywający ból w okolicy mostka, promieniujący na całą prawą stronę ciała – bark, żuchwę, ramię, aż do palców dłoni. Zazwyczaj ból ten jest związany z wysiłkiem fizycznym, lub ze stresem. W przypadku dłużej trwającego niedokrwienia komórek mięśnia sercowego, zaczynają one obumierać – i zaczyna się zawał.
Palenie papierosów zmniejsza skuteczność leczenia chorób serca. Leczenie łagodnego nadciśnienia tętniczego lekami nie zapobiega wystąpieniu powikłań, jeżeli pacjent jednocześnie pali papierosy. Korzyści wynikające z przyjmowania leków obniżających ciśnienie tętnicze są widoczne dopiero po rzuceniu papierosów.
Zawał serca jest rocznie przyczyną śmierci ponad 45 000 Polaków. Znaczna część z nich to palacze.
Rak płuc
Rak płuc jest prawdopodobnie najbardziej znaną i wywołującą największy strach spośród chorób spowodowanych przez papierosy. Wprawdzie zabija mniej osób niż choroby serca – „tylko” dwadzieścia tysięcy Polaków rocznie, ale powoduje o wiele większe cierpienia, mniejsze są też szanse na jego przeżycie. Rak płuc zajmuje dziś pierwsze miejsce w Polsce wśród nowotworów u mężczyzn i drugie miejsce (po raku piersi) u kobiet. Szanse, że ktoś zachoruje na raka płuc bez kontaktu z papierosami są bardzo niewielkie – 95% chorych to palacze.
Dym papierosowy zawiera ponad 60 związków rakotwórczych. Znaczna część z nich osadza się w płucach w postaci czarnej mazi, przypominającej smołę. Osoba chora jest męczona przez przewlekły, trudny do wytłumaczenia kaszel, spowodowany przez guz naciekający na ścianę oskrzela lub wrastający w jego światło. Chory zaczyna pluć krwią, nie może złapać głębszego oddechu, dręczy go ciężkie uczucie duszności… Brakowi powietrza towarzyszy silny ból wewnątrz klatki piersiowej, spowodowany naciekaniem guza na opłucną, śródpiersie i ściany klatki piersiowej.
Pozostałe choroby związane z paleniem
Wyżej wymienione choroby to najczęstsze skutki palenia papierosów. Najczęstsze, ale nie jedyne. Nałogowych palaczy dotykają setki innych chorób i schorzeń. Oto krótka lista:
• Bezpłodność
• Choroba Bergera
• Choroby zakrzepowo – zatorowe
• Miażdżyca
• Rak krtani
• Rak jąder
• Rak szyjki macicy
• Rak przełyku
• Rak jamy ustnej
• Rak nerki
• Rak trzustki
• Rak pęcherza
• Udar mózgu
• Wrzody żołądka
Inne długotrwałe skutki palenia
Osoby palące starzeją się o wiele szybciej. Skóra osoby palącej znacznie szybciej traci elastycznośc i pokrywa się zmarszczkami. Nabiera też niezdrowego, żółtawego odcienia, podobnie jak zęby. Jednocześnie organy wewnętrzne również zaczynają się starzeć, w tempie dwa, trzy razy szybszym, niż u osoby niepalącej. Pojawia się osteoporoza, menopauza u kobiet przychodzi kilka lat wcześniej niż powinna. Mężczyzn dotyka impotencja, zaś ich jądra znacznie szybciej przestają być aktywne. Życie palacza jest średnio o piętnaście lat krótsze od życia osoby niepalącej!
Papierosy a zdrowie dziecka
Mogłoby się wydawać, że wszyscy wiedzą o tym, że kobiecie w ciąży nie wolno palić, nie wolno też palić w obecności małych dzieci. Niestety, matki nierzadko nie traktują tego zakazu poważnie. Skutki zazwyczaj są opłakane.
Kobieta paląca w okresie ciąży bardzo zwiększa ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u płodu. Gdy kobieta w czasie ciąży pali, dziecko zawsze rodzi się mniejsze i gorzej rozwinięte. Co więcej, u kobiet palących znacznie częściej dochodzi do poronień, lub narodzin martwych dzieci.
Co więcej, jeśli matka paliła w okresie ciąży, jej dziecko jest znacznie bardziej podatne na tzw. syndrom nagłej śmierci łóżeczkowej. Dziecko ma gorzej rozwinięty układ oddechowy i odpornościowy, co skutkuje podatnością na wszelkiego rodzaju infekcje. Po urodzeniu dziecko może odczuwać objawy głodu nikotynowego – co oznacza, że będzie bardziej płaczliwe i niespokojne, będzie gorzej spać, może mieć problemy z łaknieniem… Dzieci takie cechują się gorszym rozwojem psychofizycznym i sprawiają znacznie więcej kłopotów wychowawczych. Do tego na całe życie zostaje u nich zwiększona tolerancja nikotyny – co oznacza, że będzie mu się łatwiej od niej uzależnić.
Palenie powoduje też znaczne pogorszenie ilości i jakości pokarmu u kobiet karmiących piersią. Na przykład zawartość witaminy C jest w mleku matki palącej aż o 30 % mniejsza niż u niepalących.
Jak rzucić palenie?
Na początek, trzeba uświadomić sobie, że rzucenie palenia, choć bardzo trudne, jest możliwe. Nie zmienia to faktu, że jeśli chcesz rzucić papierosy, musisz przygotować się na długą i ciężką walkę z własnymi słabościami. Oto kilka porad, jak się do tego zabrać:
Przed rzuceniem palenia:
• Postaraj się zorientować, kiedy i w jakich okolicznościach sięgasz po papierosa.
• Zastanów się, dlaczego chcesz rzucić palenie. Rozważ kwestie zdrowia twojego i twojej rodziny, pomyśl ile pieniędzy wydajesz na zaspokojenie nałogu, zastanów się, jak w twoim towarzystwie czują się osoby niepalące… Pomoże ci to zrozumieć znaczenie decyzji o zaprzestaniu palenia. Przygotuj listę przedmiotów, które kupiłbyś mając dodatkowe pieniądze.
• Nie opróżniaj popielniczek z papierosów. Będziesz miał wyraźny obraz swojego nałogu.
• Nie gromadź papierosów. Kolejną paczkę papierosów kupuj dopiero wtedy, kiedy nie będziesz miał co palić.
• Nigdy nie pal papierosów, kiedy jest ci wygodnie – nie pal, gdy siedzisz w fotelu i oglądasz telewizję lub czytasz. Zamiast tego, wychodź z papierosem na dwór.
• Nie pal po sutym posiłku lub kiedy pijesz kawę lub alkohol.
• Poinformuj swoją rodzinę i przyjaciół o podjętej decyzji. Wówczas będą mogli przyjść ci z pomocą w trudnych chwilach, które niewątpliwie będziesz przeżywać.
Po wypaleniu ostatniego papierosa:
• Zapewnij sobie wystarczający czas odpoczynku.
• Pamiętaj o porannej gimnastyce przy otwartym oknie.
• Weź odświeżający prysznic.
• Zjedz pożywne, ale lekkie śniadanie.
• Powiedz w pracy o swojej decyzji i poproś by cię nie częstowano papierosami.
• Po pracy idź na spacer, odetchnij świeżym powietrzem.
• Staraj się mieć zapełniony cały rozkład dnia.
• Przez cały dzień pij dużo wody mineralnej i soków.
• Przygotuj sobie drobne kawałki warzyw, owoców czy gumę do żucia by zając sobie ręce i usta.
• Wyrzuć wszystkie papierosy nagromadzone w domu i pracy, z widocznych miejsc usuń popielniczki, zapałki i zapalniczki.
Po zaprzestaniu palenia:
• W sytuacjach, w których zazwyczaj sięgałeś po papierosy staraj się mieć ręce czymś zajęte.
• W ciągu pierwszych dni po rzuceniu palenia staraj się spędzać jak najwięcej wolnego czasu w miejscach, gdzie palenie jest zabronione, np. bibliotekach, muzeach, domach handlowych.
• Przebywaj na świeżym powietrzu, uprawiaj gimnastykę.
• Rozmawiaj z rodziną, przyjaciółmi o swoich sukcesach i problemach na drodze do zerwania z nałogiem.
• Jeśli to możliwe, unikaj spotkań z osobami palącymi.
• Nie ryzykuj – nie pal okazjonalnie. Grozi to powrotem do nałogu.
I pamiętaj – nie poddawaj się. Tylko najsilniejszym udaje się rzucić palenie od razu, większość palaczy osiąga to dopiero po wielu próbach.
Materiał przygotowany przez Powiatową Stację Sanitarno – Epidemiologiczną w Grodzisku Mazowieckim.